در چنین حالى دیگر، آن روح توانمند نیست زیرا فاقد روحانیت و صفاى روحانى است .
فلاسفه و علماى حکمت و معرفت و روانکاوان با همه ى علم و فضل و فن و تجربه ى خود تنها راه درمان بیمارى هاى روانى را که مستقیم و سودبخش ‍ شناخته اند باورهاى دینى اعلام کرده اند و مى گویند:
جز دین هیچ درمانى نمى تواند به فریاد روح هاى بیمار برسد. و جز تعلمیات آسمانى انبیا هیچ پدیده اى که جان بیمار را شفا دهد وجود ندارد.
مسلم است که جز خداى جهان آفرین کسى نمى تواند جان و امراض جان و شفاى امراض را تحقق بخشد.
ادیان آسمانى در علاج بیمارى هاى روحى آثارى اعجازگر نشان مى دهند. اثر دین در مداواى ارواح به سحر شبیه تر است اما با این اختلاف که سحر شرّ محض است و دین خیر محض .
دین مقدس اسلام سرآمد ادیان بشرى است با آموزه هاى عالیه اى که سرآمد تعالیم جهان در علاج بیمارى هاى روحى است به دغدغه هاى بشر پاسخ مى گوید. قرآن کریم در این باب اشارات کامل و روشنى دارد. پروردگار متعال در کلام نورانى خود مى فرماید:
استجیبوا الله و للرسول اذا دعاکم لما یحییکم
:در آن هنگام که خدا و رسول شما را به سوى درمان حیات بخش ‍ مى خوانند از اجابت دعوتشان روى بر متابید.
و نیز فرموده :
من عمل صالحا من ذکر او انثى و هو مؤ من فلنحیننه حیاتا طیبة
: آنان که ایمان آورده اند و نیکوکارند، خواه مرد باشند خواه زن ، زندگانى دلپذیر نصیبشان خواهد شد.
و فرموده : قد جائتکم موعظه من ربکم و شفاء لما فى الصدور
: بیانى که حاوى اندرزهاى خداى شما و شفاى بیمارى هاى درونى شماست ، به سوى شما آمده است .
و فرموده : و ننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمة للمؤ منین
: رسول اکرم برنامه هاى نبوت و هدف رسالت خویش را در این جمله کافى و کامل بیان کرده است : انى بعثت لاتمم مکارم الاخلاق :
: من مبعوث شده ام که ارزشهاى والاى اخلاقى را تکمیل کنم .
یعنى بشریت را از آسیب بیمارى هاى روحى نجات بخشم .
و به هنگام رحلت از جانب خویش قرآن و اهل بیت خود را خلیفه خویش ‍ داده و آنان را طبیب بیمارى هاى روحى بشر معرفى فرموده است .
کتاب خدا که صامت است و عترت او که همان کتاب سخنگوى خداوند است ، مردم را از بیمارى و خطرها نجات مى دهند.
عترت طاهره ى رسول الله هر یک در عصر خود طبیب بیمارى هاى روحى و جسمى مردم بوده اند.
در تاریخ زندگانى ائمه ى بر حق اسلام مى بینید هر کدام طبیب دوره ى خود و درمانگر بیماران مردم بوده اند.
عصر امام صادق (ع) عصر آشفته اى بود. عقاید و مذاهب در آن عصر در منتهاى اختلاف و اصطکاک بود و سلامت جامعه به طرز فجیعى به مخاطره افتاده بود. امام صادق (ع) بیش از دیگران به معالجه و شفاى دردمندان روحى مى پرداخت . حضرت به خوبى مى دانست که تنها طبیب و درمانگر مسئول در آن عصر خود اوست . او کتاب ناطق خدا و جانشین بر حق رسول او و رهایى بخش بشریت در آن عهد تاریک و آشفته بود.
فضایل نفسانى سخت ضعیف شده بود. رذایل با طغیان زایدالوصفى بر فضایل چیره بود. امام صادق (ع) در این دوران اگر به درمان دردهاى روحى بشر نکوشد و اگر دست بیماران دردمند و مستمند را نگیرد فاجعه دردناکى رخ خواهد داد.
حال به شمه اى از درمان هاى روحى امام صادق (ع) مى پردازیم و راهکارهاى حضرتش را در درمانهاى روحى توضیح مى دهیم :
1 - غضب
غضب ، ((خشم )) یک غریزه سرکش روانى است که وقتى بجنبد عقل را از فعالیت باز دارد و سلطنت خود را بر اعضا و جوارح مستولى مى سازد و حس انتقام را با بحران و خطر مواجه مى سازد.
در این هنگام فشار خون به سمت قلب زیاد مى شود و خون از قلب با شدت و حرارت غیر عادى به رگها فشار آورد و به سوى مغز بالا مى رود. چهره ى خشمناک را گلگون سازد و شقیقه ها را به ضربان اندازد. خون در سینه بجوشد و چین هاى مخوفى به پیشانى اندازد و حالت انقباضى به لب افکند تا آنجا که دندانها را نمایان سازد.
در چنین حالتى انسان خشمگین جز انتقام چیزى نمى فهمد، عطش خون ریختن ، عطش خون خوردن و عطش انتقام جان خشمناک را بى تاب مى گرداند.
شاعر عرب به همین مناسبت مى گوید:
من در میان دشمنان بشر پس از یک امتحان دقیق
هیچ خصم را عنودتر و لجوج تر از غضب ندیده ام
عوامل خشم عبارتند از:
1 - وراثت
2 - حساسیت فوق العاده ى اعصاب
3 - سوء تربیت
4 - سوء تغذیه که موجب مسمومیت مزاج مى شود.
و نیز گفته اند عوامل انگیزنده ى خشم عبارتند از:
1 - نخوت و کبر
2 - خودخواهى و خویشتن دوستى
3 - شوخى
4 - مسخرگى
5 - ننگ و بدنامى
6 - حیله گرى
7 - حرص بسیار در جمع مال و کسب مقام
این هفت خصلت که عموما در ردیف اخلاق نکوهیده قرار دارند، غضب را برانگیزانند و مسلم است تا این خصلت ها ترک نشوند از شر خشم رهایى نخواهند بود. عوارض خطرناک و مخوفى که از غضب به جان آدمى خواهد افتاد از این قرار است .
1 - بیمارى استخوان فرساى سل ریوى
2 - اختلال دستگاه گوارش
3 - التهاب اعصاب
4 - خونریزى به شکلهاى گوناگون
5 - گفته مى شود که اشخاص زود خشم به یک بیمارى شبیه به بیمارى هارى دچار مى شوند و اگر در آن حمله ى عصبى کسى را گاز بگیرد مرگى دردناک طرف مقابل را فرا خواهد گرفت و به این دلیل آب دهان مردم خشمناک نه تنها براى خود بلکه براى دیگران هم سم کشنده است .
خشم یک درد روحى - روانى است که به نوبه ى خود بلایى خطرناک است . این بیمارى نه تنها شخص خشمناک را از پاى در مى آورد بلکه از این خشم به دیگران زیان مى رساند.
خشم شدید، خشمناک را دیوانه وار به حملات جنون آمیزى وا مى دارد که مسلم است در حال عادى به یک چنین حمله ها اقدام نمى کند.
چه بسیار دانشمندان و فلاسفه و پزشکان و حکما به درمان این بیمارى با داروهاى گوناگون پرداختند اما نتوانسته اند نتیجه به دست آورند.
دین مبین اسلام که منبع حکمت و معرفت است ، توانسته است به آسانى بیمارى خطرناک غضب را درمان کند.
رسول اکرم (ص) در حدیث شفابخش خود فرموده :
انسانى که در نفس خود این عارضه ى ((خشم )) را ادراک مى کند. اگر ایستاده است بنشیند و اگر نشسته است بخوابد و اگر با این حال هم نتوانست خشم خویش را فرو نشاند با آب سرد وضو سازد یا غسل کند (و مقدارى آب سرد بنوشد) زیرا آتش را تنها آب فرو خواهد نشانید.
امام صادق (ع) چنین مى فرماید:
1 - غضب کلید همه ى بدى ها و شرور است .
2 - غضب قلب حکیم را به تیرگى و ظلمت خواهد کشانید.
3 - آن کس که نتواند بر غضب خویش حکومت کند نخواهد توانست اراده ى خویش را تحت اختیار خود در آورد.
4 - بردبارى بهترین یاور شماست .
آن کس که خشمش آشکار شود، کینه اش رشد خواهد کرد و آن کس که هوسش قوت گیرد احتیاطش ضعیف خواهد شد.
* * *
2 - دروغ
دروغ انحراف نفس از پویش راستى است . انسان دروغگو از لحاظ صداقت ، راستى و درستى روحا بیمار است و عوارض این مرض ؛ تزویر، نفاق ، فریب ، خیانت ، ریا، خلف وعده ، عهدشکنى و انحطاط از انسانیت است .
علاوه بر آن که صفت دروغ در نفس خود زشتى است ، انسان دروغگو را نیز هم چون عضو فاسدى در اجتماع به خرابى مبانى اجتماعى بر مى انگیزد.
بدیهى است که این عضو فاسد موجبات فساد اعضاى دیگر را نیز فراهم خواهد ساخت .
امام صادق (ع) در باب این بیمارى خطرناک روحى چنین فرموده :
1 - هیچ گاه دردى کینه توزتر از دروغ نیست .
2 - آن کس که دروغش بیشتر باشد، فروغ جانش ضعیف تر است .
3 - آن کس که زبانش راست مى گوید کردارش پاک و مقدس است .
4 - شراب و دروغ کلید مفاسد و شرورند و در عین این که دروغ بدتر از شراب است .
5 - زنهار از هم نشینى با دروغگویان بپرهیزید زیرا دروغگو در حالى که مى خواهد به شما سودى برساند زیان خواهد رسانید دروغگو دور را براى تو نزدیک و نزدیک را براى تو دور خواهد ساخت .
3 - حسد
حسد خصلتى است که حسود را همیشه دشمن کمال ها و نیکویى ها و خیرات مى دارد. حسود از توفیق و سعادت دیگران همواره رنج مى برد و پیشرفت مردم پیشرو و فعال را مکروه مى شمارد.
بدبختى حسود این است که شب و روز به نیک بختى مردم خوشبخت مى اندیشد و از اندیشه ى خود عذاب مى بیند.
درد حسد از درد بخل استخوان گدازتر است زیرا بخیل مال خود را دودستى نگاه مى دارد و از اعطا و انعام مى پذیرد ولى حسود سعى مى کند جلوى نعمت هاى الهى را ببندد و از عطایاى خدا به بندگانش جلوگیرى کند.
حسود بى جهت دشمن مردم است . بى جهت دوست مى دارد که خوشبختان بدبخت شوند.
رسول اکرم (ص): مردمى در این جهان به سر مى برند که با نعمت هاى خدا دشمن هستند.
گفته شد دشمن نعمت هاى الهى کیست یا رسول الله ؟ فرمود: آنان که بر دیگران حسد مى برند.
امام صادق (ع) درباره ى این بیمارى روحى چنین مى فرماید:
1 - هرگز حسودان دل آسوده نخواهند بود.
2 - حسودان هرگز روى توانگرى و بى نیازى نخواهند دید.
3 - حسود همیشه ناراحت و سرگردان و غصه دار است .
4 - حسود با آن جان گزا که در سینه دارد پیوسته مریض است .
5 - حسد ایمان آدمى را مى خورد آن چنان که شعله هاى آتش توده هاى هیزم را مى بلعد.
4 - تکبّر
این خصلت آدمى را از حدود شخصیت و استحقاق وجودى وى خارج مى سازد و او را برمى انگیزاند که خود را همیشه بزرگ و دیگران را کوچک شمارد.
انسان بدبختى که به مرض تکبر دچار است چون خود را در مقامى فوق دیگران مى بیند چنان اسیر خویشتن است که مطلقا در وجود خود نقص و نقیصه اى نمى شناسد.
انسان متکبر موجودى فرومایه و کوتاه بین و تنگ چشم است که در خود هر چه مى بیند کمال و در دیگران هر چه مى بیند نقص مى بیند. بى آن که از نقص خود و کمال دیگران آگاه باشد.
آثار و عوارضى که این مرض در وجود انسان مى گذارد علاوه بر زشتى خود مرض (تکبر) غرور و ظلم و تجاوز به حقوق دیگران و کینه و حسد و سرپیچى از مقررات و قوانین و فرار از نصیحت و روى تابیدن از هدایت و ارشاد است .
امام صادق (ع) متکبر را چنین توصیف مى کند:
1 - متکبر موجود ذلیلى است که چون ذلت را در نفس خود ادراک مى کند، مى کوشد تا در سایه تکبر این نقص ننگین را در خود بپوشاند.
2 - آن کس که متکبر است هرگز نباید از زبان مردم گفتارى دلپذیر توقع داشته باشد.
3 - هیچ جهلى از خودپسندى زیان آورتر نیست .
4 - سرآغاز احتیاط فروتنى است .
5 - این سه صفت جز دشمنى مردم حاصلى به بار نمى آورند. ((تکبر، دروغ ، ستم ))
5 - خُلف وعده
آن چه این مرض روح کش را به بار مى آورد عدم اعتماد مردم و انحطاط مقام اجتماعى بیمار است . آن کس که به این بیمارى دچار شود هرگز میان خلق و محبوب و آرام نخواهد بود.
هیچ روان شناس و هیچ درمان روحى چاره ى این بیمارى را نمى داند تنها دین است که مى تواند با قدرت قاهره اى که بر نفوس دارد به درمان این بیمارى بپردازد.
اینک امام صادق (ع) درمان این بیمارى را توصیه نموده و مى فرماید:
1 - آنان که به خدا و روز رستاخیز ایمان دارند باید به وعده هاى خود وفادار باشند.
2 - این سه فرقه هرگز به خدا ایمان نیاورده اند هر چند نمازگزار و روزه دار باشند.
اول : آن گروه که دروغ مى گویند.
دوم : جماعتى که در امانت خیانت روا مى دارند.
سوم : آنان که به وعده ى خویش وفادار نیستند.
6 - حرص
بیمارى حرص از افراط در طلب مال و عطش شدید به جمع درهم و دینار و پول و مال و منال سرچشمه مى گیرد. وقتى بیمارى حرص و ولع بر عقل آدمى غلبه کند وى را موجودى مریض و آزمند به بار مى آورد. عوارض ‍ حرص یک نوع فقر مستمر است که همواره حریص را گدا و بیچاره و مستمند نگاه مى دارد هر چند که وى مالک گنج هاى قارون باشد. علاج این بیمارى در دست قناعت است . از همین رو گفته اند:
توانگر آن کس است که فطرتى مستغنى داشته باشد.
و گفته اند: قناعت گنجى است که پایان ناپذیر است .
امام صادق (ع) مى فرماید:
1 - توانگرترین مردم کسى است که اسیر حرص نباشد.
2 - آن کس که به نصیب خویش رضامند باشد از همه ى مردم بى نیازتر است .
3 - کلید بدبختى ها و افسردگى ها و ناراحتى هاى عصبى حرص است . این حرص آدمى را به رنج و دشوارى و گناه و فرومایگى و ذلّت مى اندازد.
4 - حرص سرچشمه ى عیوب است .
5 - حریص از دو نعمت محروم است . نعمت قناعت و نعمت آرامش و آسایش .
6 - حریص هرگز مقام رضامندى و یقین را نخواهد یافت .
7 - خودنمایى و ریا
شهوت خودنمایى و ریا بیمارى است که همچون جذام آدمى را از اجتماع مى راند و به دشمنى و نفرت مردم دچار مى سازد. آنان که در خودنمایى به تحقیر و توهین دیگران اقدام کنند و در هر محفل لب به فضل و فضیلت فروشى بگشایند جز دشمنى و کینه ى مردم حاصلى به دست نخواهند آورد. از عوارض این بیمارى انزواى ریاکارانه بوده و کافى است که فرد را در میان مردم تک و تنها و بى کس و کار واگذارد.
امام صادق (ع) این بیمارى روحى را با ارشاد و رهنمودهاى ارزنده ى خویش چنین درمان مى کند:
1 - مؤ من کسى است که با مردم مدارا کند نه آن که خویشتن را به دیگران بنمایاند.
2 - معنى جهل ، خودنمایى و تکبر و غفلت از پرودگار متعال است .
3 - افرادى که به منظور خودنمایى با مردم به بحث و جدل بر مى خیزند و اعمال صالح خویش را به فساد مى آلایند.
مباحث فوق خلاصه اى از آموزه هاى آن حضرت است ولى محال است که دریاى دانش و بینش امام (ع) پایان پذیر باشد. امام صادق (ع) وارث علوم انبیاء و اولیا بود و دانش و بینش خود را از پروردگار متعال مى دانست . چنان که مى دانیم علم الهى لایتناهى و بى پایان است و دانش امامان شیعه نیز پایان و کرانه اى نمى گیرد.
قطره اى بود از آن اقیانوس بیکران و ذره اى از آن خورشید درخشان که تقدیم گردید. از پیشگاه الهى مساءلت مى داریم که ما را در حق گویى و حق جویى و ولاى محمّد و آل محمّد توفیق عنایت فرماید. انه سمیع مجیب .
خلاصه ى آموزه هاى طب الصادق (ع)
درمان : به وسیله سیر دردهاى خود را درمان کنید، امّا با دهان بویناک به مسجد نروید.
بهداشت دهان و نیروى جنسى : پیاز بخورید زیرا در پیاز سه حکمت سودمند نهفته است :
1 - لثه ى آدمى را قوى و ستبر مى سازد.
2 - دهان را خوشبو مى کند.
3 - بر نیروى جنسى مى افزاید.
همچنین امام صادق (ع) فرموده اند: که خوردن پیاز رنگ چهره را برافروخته مى کند و خستگى را از بدن برداشته اعصاب را استوار مى کند و بیمارى تب را شفا مى دهد.
بهداشت - درمان :
ترب مصرف کنید زیرا برگ این گیاه ، گاز معده را در هم شکسته و مغزش ‍ جریان ادرار را آسان ساخته و ریشه اش بلغم را مى برد.
درمان :
خوردن هویج در علاج قولنج و بواسیر موثراست و این گیاه هم از گیاهانى است که بر قوه ى باه (نیروى جنسى ) مى افزاید و کلیه را گرم مى کند.
درمان :
خوردن کدو قواى عقلى و حیات مغزى انسان را زیاد خواهد کرد و براى درد قولنج هم دارویى سودمند است .
بهداشت :
میوه ها عموما مسموم هستند، وقتى به دستتان مى رسند ابتدا آنها را با آب بشویید.
بهداشت - درمان :
خوردن انگور فایده اش آن است که اعصاب را محکم مى کند و خستگى را برطرف مى سازد و به نفس انسان نشاط مى بخشد.
بهداشت - درمان :
1 - امام صادق (ع) فرمود: سیب بخورید زیرا این میوه حرارت را در اندورن شما فرو خواهد نشانید و مزاجتان را معتدل خواهد کرد و تب داران را شفا خواهد داد.
2 - امام صادق (ع) فرمود: اگر مردم مى دانستند در سیب چه خواصى نهفته است بیماران خود را جز با سیب با هیچ دواى دیگرى مداوا نمى کردند. علاوه بر آن که سیب در قلب آدمیزاده سرورى سریع مى بخشد.
بهداشت کودکان :
به کودکانتان انار بخورانید تا زودتر جوان شوند.
بهداشت - درمان :
1 - خوردن ((به )) چهره را نیکو مى کند و قلب را آرام نگه مى دارد.
2 - کسى که ((به )) را ناشتا بخورد، نطفه اش سالم و در نتیجه کودکى که از او به وجود مى آید زیبا خواهد بود.
3 - خوردن به مایه ى قوت قلب و روشنایى ضمیر است .
بهداشت دهان و استخوان : خوردن انجیر بوى دهان را برطرف مى سازد و استخوان را تقویت مى سازد و به پیازهاى رویاننده مو قدرت و نشاط مى دهد. انجیر دردها را بى دوا از میان مى برد.
بهداشت - درمان :
در خوردن خرما شفاى سموم قرار دارد و هر کس هفت دانه از خرماى خشک را تناول کند، کرم ها (انگل ها) در شکمش کشته خواهند شد.
بهداشت - تصفیه خون :
بى دریغ از کاهو استفاده کنید زیرا این گیاه خون را تصفیه مى کند.
بهداشت تغذیه :
کاسنى سبزى خوبى است ، از کاسنى بخورید تا خون شما افزون و میل جنسى در وجود شما سرشار شود و فرزندتان نیکو به وجود آید.
درمان - آموزش پزشکى :
امام صادق (ع) فرمود: تا بدن شما خود مى تواند با قواى طبیعى بر ضد بیمارى پیکار کند، از استعمال دوا پرهیز کنید.
بهداشت :
اگر آدمیزادگان در غذاى خود جانب اعتدال را رعایت کنند هرگز بیمار نمى شوند.
بهداشت :
خوابیدن ، مایه ى آسایش بدن و سخن گفتن مایه ى آرامش روح و سکوت مایه ى آرامش عقل است .
بهداشت - درمان :
در راه بهداشت خویش هر چه هزینه کنید به اسراف نرفته اید زیرا اسراف در آن است که پول ها به آزار نفس آدمیزاده مصرف شود.
بهداشت :
هرگز با شکم تهى به حمام نروید و در عین حال با شکم پر پا به حمام مگذارید.
بهداشت :
پس از خوردن غذا به پشت خوابیدن ، بدن را فربه (چاق ) خواهد ساخت و خوراک را به گوارایى و دلپذیرى هضم خواهد کرد.
بهداشت :
پس از غذا دست هاى خود را به خوبى بشویید. این عمل فقر را برطرف خواهد ساخت و به عمر شما خواهد افزود.
روان درمانى :
هنگام غم و اندوه تا مى توانى این جمله ى مقدس را تکرار کن : لا حَوْلَ وَ لا قُوَةَ اِلّا بِاللّهِ العَلىِّ العَظیم